Zatoki przynosowe to struktury, które są umiejscowione wewnątrz twarzoczaszki i bezpośrednio łączą się z jamą nosową. Jakie są funkcje zatok nosowych i jak są zbudowane zatoki przynosowe? Gdzie najczęściej rozwijają się stany zapalne zatok? Poszukajmy odpowiedzi na te pytania.

Budowa anatomiczna i funkcje zatok

Zatoki to wpuklenia błony śluzowej, które od strony jamy nosowej wrastają w kości twarzoczaszki. Są to struktury wypełnione powietrzem, zalega w nich też niewielka ilość wydzieliny. Zatoki są wyścielone błoną śluzową o różowym zabarwieniu.

Zatoki zaczynają się formować już w życiu płodowym. Ostateczny kształt osiągają jednak dopiero w około 25-30. roku życia człowieka.

A jakie są funkcje zatok nosowych? Choć ich rola nie została dokładnie sprecyzowana, wiemy, że drożność zatok jest istotna dla naszego samopoczucia. Wśród funkcji zatok nosowych należy wskazać ogrzewanie i nawilżanie powietrza wdychanego przez nos. Mogą one również mieć znaczenie w działaniu zmysłu powonienia, a także tworzeniu się mowy. Funkcją zatok nosowych może być ponadto termoizolacja czaszki. Pełnią też rolę mechanicznej ochrony przed urazami oczodołów i mózgoczaszki.

Zatoki szczękowe

Gdzie się mieszczą i jak są zbudowane zatoki szczękowe? To struktury, które u człowieka położone są w trzonie szczęki, symetrycznie po obu stronach czaszki. Przyjmują kształt czterościennej piramidy.

A jaką mają pojemność zatoki szczękowe? U dorosłego każda jama ma pojemność ok. 24 cm³, co w połączeniu z bliskim sąsiedztwem jamy nosowej i zębów, które często są objęte infekcjami, może prowadzić do stanów zapalnych zatok.

Zatoka szczękowa łączy się z jamą nosową przez przewód nosowy środkowy. Taka struktura ujścia sprawia, że znacznie utrudniony jest drenaż, czyli opróżnianie zatoki z zalegającej w niej wydzieliny śluzowej, a w przypadku infekcji – również ropnej.

Do zapalenia zatok szczękowych dochodzi dość często. Jest to nierzadko powikłaniem stanów zapalnych w obrębie uzębienia. Może też następować wskutek infekcji bakteryjnych, wirusowych czy grzybiczych układu oddechowego. Niekiedy stany zapalne zatok szczękowych przyjmują charakter przewlekły. Z infekcją można sobie w początkowych etapach poradzić domowymi sposobami, ale bywa i tak, że wskazana jest antybiotykoterapia lub leczenie sterydami, a czasami leczenie zabiegowe (np. punkcja zatok szczękowych).

Zatoki czołowe

Zatoka czołowa znajduje się u człowieka nad oczodołami i jest umiejscowiona w kości czołowej. Przeciętnie pojemność zatoki czołowej wynosi 4-7 ml. Rozwój tej struktury trwa bardzo długo, bo nawet około 20 lat. Rozpoczyna się w 5-7 roku życia, a kończy w 25-30. Może przybierać ona różne kształty. Najmniej korzystną jest sytuacja, w której zatoka czołowa jest strukturą rozległą, a co gorsza wielokomorową. Taka jej budowa stwarza warunki do rozwoju powikłań, takich jak stany zapalne zatok.

Zapalenie zatok czołowych rozwija się, gdy dochodzi do niewydolności mechanizmu śluzowo-rzęskowego, odpowiedzialnego za odprowadzanie wydzieliny śluzowej powstającej w jamach tych struktur. Pojawia się obrzęk błon śluzowych, a w jego następstwie zmniejsza się drożność ujścia zatok. Brak efektywnego drenażu skutkuje gromadzeniem się wydzieliny. Z czasem może dojść do jej nadkażenia bakteryjnego.

Zatoki sitowe

Zatoki sitowe są najmniejszymi z zatok przynosowych człowieka. Jest ich od sześciu do dziesięciu. Są one ze sobą połączone małymi otworami w oddzielających je od siebie blaszkach kostnych. Taka budowa ułatwia drenaż, gdy dochodzi do zapalenia zatok sitowych. Sąsiadują z oczodołami, a ich strop to podstawa przedniego dołu czaszki. Są umiejscowione w kości sitowej i połączone ze światłem jamy nosowej. Wyróżnia się:

• zatoki sitowe przednie,
• zatoki sitowe tylne,

U dorosłych zapalenie zatok sitowych rozwija się rzadko. To choroba charakterystyczna dla wieku dziecięcego, powstająca zazwyczaj w następstwie bakteryjnego nadkażenia wydzieliny zgromadzonej w zatokach sitowych. Kształtujący się dopiero układ odpornościowy dziecka nie radzi sobie jeszcze z niektórymi patogenami, dlatego choroba może być groźna u dzieci, które nie osiągnęły jeszcze drugiego roku życia.

Zatoka klinowa

Zatoka klinowa leży w trzonie kości klinowej, na wysokości oczu. Jest ona najgłębiej położoną zatoką w czaszce. Jej kształt przypomina skrzydła motyla. Objętość pojedynczej zatoki wynosi około 9 cm³, ale rozległość tej struktury jest tak naprawdę cechą bardzo osobniczą.

A jak często rozwija się zapalenie zatoki klinowej? Specyficzne umiejscowienie sprawia, że patogenom ciężko jest się dostać do tych struktur. Z uwagi na to, stany zapalne zatok klinowych zdarzają się stosunkowo rzadko. Kiedy jednak do tego dojdzie, diagnozowanie i terapia nie są łatwe. Rozpoznanie wymaga czasem zastosowania tomografu komputerowego, rzadziej rezonansu magnetycznego.

Zapalenie zatoki klinowej niesie ze sobą istotne ryzyko powikłań w obrębie tkanki mózgu i aparatu wzrokowego. W leczeniu konieczna bywa interwencja chirurgiczna.

Więcej ciekawych treści, dotyczących laryngologii i nurkowania możesz znaleźć na moim profilu na INSTAGRAMIE oraz na FACEBOOKU. Warto dodać do obserwowanych. Masz problem natury laryngologicznej? Umów się na konsultację w moim gabinecie.