Dysfagią nazywamy trudności w połykaniu pokarmu, napojów lub śliny. Wynikają one z zaburzeń występujących na różnych etapach procesu połykania: od rozdrobnienia jedzenia w jamie ustnej i formowania kęsów, przez przesunięcie treści do gardła, a następnie do przełyku i żołądka. W najcięższych przypadkach dysfagii pacjenci w ogóle nie są w stanie jeść i pić. Jakie są główne przyczyny zaburzeń połykania? Jakie są rodzaje dysfagii i kogo najczęściej dotyczy ten problem?

Jak objawia się dysfagia?

Zaburzenia połykania bywają mylone ze stanem zapalnym gardła, zapaleniem krtani czy zgagą, ponieważ typowym objawem dysfagii jest ból przy przełykaniu (odynofagia), charakterystyczny także dla wspomnianych chorób. Z uwagi na dolegliwości towarzyszące połykaniu pokarmów i płynów, u pacjentów często obserwuje się niedożywienie i odwodnienie.

Jakie są jeszcze inne objawy dysfagii?

• suchy kaszel i krztuszenie się,
• ulewanie przez nos i jamę ustną,
• ucisk w klatce piersiowej,
• nudności i wymioty,
• zmieniony (bulgoczący) głos po posiłku lub piciu.

Występowanie wspomnianych objawów dysfagii oraz stopień ich nasilenia zależą od tego, z jakim rodzajem zaburzeń połykania zmaga się pacjent – czyli od tego, na którym etapie procesu przyjmowania pokarmów czy napojów pojawiają się trudności.

Rodzaje dysfagii

Jeśli zaburzenia połykania dotyczą górnego odcinka układu pokarmowego, jest to dysfagia przedprzełykowa, zwana też dysfagią ustno-gardłową lub górną. Pacjenci, u których występują zaburzenia połykania na tym etapie, mają trudności z uformowaniem i przełknięciem kęsa pokarmowego (przesunięciem go z gardła do przełyku). Dysfagia przedprzełykowa może objawiać się ulewaniem pokarmu i napojów, kaszlem, kichaniem i łzawieniem oczu podczas jedzenia.

Z kolei zaburzenia połykania dotyczące dolnego odcinka układu pokarmowego to dysfagia przełykowa, zwana też dolną. Pacjentowi towarzyszy uczucie zalegania treści w przełyku i niemożność przesunięcia jej dalej (do żołądka). Dysfagia przełykowa objawia się bólem klatki piersiowej, nudnościami i wymiotami.

Kogo dotyczą problemy z przełykaniem?

Objawy dysfagii mogą pojawić się w każdym wieku, najczęściej jednak dotyczą osób dorosłych, szczególnie starszych. Wynika to ze zwiększonego ryzyka chorób neurologicznych i schorzeń układu mięśniowego. Szacuje się, że nawet połowa seniorów na świecie może być dotknięta tym problemem, a z uwagi na niską świadomość dotyczącą dysfagii, wiele przypadków pozostaje niezdiagnozowanych.

Oczywiście, choroby przewlekłe, którym towarzyszy dysfagia, dotyczą też młodszej populacji, choć w tej grupie problemy z połykaniem często są też wynikiem urazów. A co z dysfagią u dzieci? Czy u nich też mogą wystąpić problemy z przełykaniem? Otóż, u podłoża zaburzeń połykania u dzieci stać mogą rozmaite choroby, w tym na przykład zaburzenia neurologiczne czy zaburzenia psychiczne, refluks, a także urazy przełyku powodowane ciałem obcym. U niemowląt z dysfagią zazwyczaj mamy do czynienia z wadami wrodzonymi górnego odcinka przewodu pokarmowego, na przykład niewykształceniem czy zwężeniem przełyku.

Zaburzenia połykania – pięć przyczyn dysfagii

Choroby neurologiczne – dysfagia neurogenna

Dysfagia neurogenna jest typowa dla zaburzeń neurologicznych. To zazwyczaj dysfagia przedprzełykowa. Rzadko obserwujemy dysfagię przełykową, która wiąże się raczej z procesami miejscowymi, a nie problemami ze strony układu nerwowego. Zaburzenia neurologiczne, powodujące trudności z połykaniem, mogą być niebezpieczne dla chorych, nie tylko z uwagi na ryzyko odwodnienia i niedożywienia, ale też powikłania aspiracyjne, takie jak zapalenie płuc, szczególnie groźne dla pacjentów w starszym wieku.

Które choroby neurologiczne mogą objawiać się zaburzeniami połykania? Najczęściej te, które przebiegają w wieku dorosłym i podeszłym. Należą do nich między innymi:

• choroba Parkinsona – charakterystyczne jest niedomykanie warg, wypychanie pokarmu językiem na zewnątrz, ale i zaburzenia w fazie gardłowej przełykania. Wystąpienie zaburzeń połykania notuje się u około połowy pacjentów cierpiących na chorobę Parkinsona. Niestety, nasilają się one wraz z czasem – postępuje bowiem proces neurodegradacji oraz niszczenia neuronów. W chorobie Parkinsona dysfagii może towarzyszyć wiele objawów ze strony układu pokarmowego: ślinotok, nudności, wymioty oraz zaparcia.
• udar mózgu – do wystąpienia zaburzeń połykania dochodzi nawet u 75 procent pacjentów. Dysfagia dotyczy zwłaszcza ostrej fazy udaru i jest szczególnie niebezpieczna w pierwszej dobie, ponieważ zwiększa ryzyko zapalenia płuc. Wystąpienie zaburzeń połykania może przybrać przewlekły charakter, ale przy odpowiednim leczeniu dysfagii i rehabilitacji, udaje się przywrócić większość funkcji. Dużo zależy jednak od tego, jaka część mózgu została uszkodzona oraz na ile rozległe zmiany zaszły na skutek niedokrwienia.
• stwardnienie rozsiane – dysfagia dotyka połowy chorych w zaawansowanym etapie tej choroby neurologicznej. U podłoża wystąpień zaburzeń połykania stoją przede wszystkim problemy w koordynacji i sekwencji ruchów, osłabienie mięśni przełyku, osłabienie mięśni gardła, zaburzenia odczuwania – pacjent może nie odczuwać bodźców towarzyszących połykaniu pokarmu.

Rak przełyku i inne nowotwory

Dysfagia może towarzyszyć niektórym chorobom onkologicznym. Guzy zlokalizowane w jamie ustnej, na języku, gardle czy rak przełyku mogą blokować odcinek górnego układu pokarmowego i utrudniać przemieszczanie się kęsów pokarmowych. Zdarza się też, że przyczyną dysfagii są guzy zlokalizowane w czaszce i śródpiersiu, które uciskają gardło i przełyk.

Refluks żołądkowo-przełykowy

Dysfagia w refluksie żołądkowo-przełykowym pojawia się jako skutek powikłań, takich jak zwężenie przełyku, zaburzenia motoryki przełyku czy owrzodzenia. Może mieć charakter przewlekły albo pojawiać się okresowo, co bywa związane ze zmianą sposobu odżywiania. Jeśli połykanie pokarmów stałych sprawia pacjentom trudności (tak objawia się zwężenie przełyku), często decydują się oni na dietę półpłynną.

Urazy a zaburzenia połykania

Różnego rodzaju zdarzenia, takie jak wypadki komunikacyjne, wypadki przy pracy czy uprawianiu sportu mogą skutkować urazami w okolicy szyi lub klatki piersiowej, które w konsekwencji doprowadzają do problemów z połykaniem.

Przyczyny dysfagii w wieku senioralnym – osłabienie mięśni

Czy zjawisko dysfagii może wystąpić u osób zdrowych i tych, u których nie stwierdzono żadnego urazu mechanicznego? Owszem, osłabienie mięśni uczestniczących w procesie połykania pokarmu, w tym mięśni gardła, mięśni przełyku czy warg często występuje u starszych osób, nawet tych, które nie cierpią na żadne poważne dolegliwości. Dysfagii u seniorów sprzyjać może ponadto kserotomia, czyli niedobór śliny, i problemy stomatologiczne – sprawiają one, że gryzienie, formowanie kęsów i żucie są utrudnione.

Kto zajmuje się leczeniem dysfagii i jak wygląda terapia?

Wymieniliśmy pięć głównych przyczyn dysfagii. To, jakie efekty przyniesie terapia zaburzeń połykania, w dużej mierze zależy właśnie od rodzaju i stopnia zaawansowania wywołującej ją jednostki chorobowej.

Leczenie dysfagii odbywa się pod okiem zespołu specjalistów: lekarzy, fizjoterapeutów i logopedów. Zazwyczaj obejmuje ona:

• leczenie farmakologiczne, łagodzące objawy,
• modyfikację posiłków (może być konieczne przejście na dietę półpłynną),
• ćwiczenia wzmacniające mięśnie niezbędne w procesie przełykania oraz nauka technik ułatwiających połykanie,
• zabiegi (na przykład usunięcie guza).

Zależnie od źródła problemu, niekiedy udaje się całkowicie lub czasowo pozbyć problemów z przełykaniem albo jedynie złagodzić jej objawy. Leczenie dysfagii może znacznie poprawić jakość życia pacjentów i pomaga uniknąć ciężkich powikłań, na przykład wynikających z aspiracji pokarmów lub płynów do dróg oddechowych.

Więcej ciekawych treści, dotyczących laryngologii i nurkowania możesz znaleźć na moim profilu na INSTAGRAMIE oraz na FACEBOOKU. Warto dodać do obserwowanych. Masz problem natury laryngologicznej? Umów się na konsultację w moim gabinecie.